Κάμερες και επιτήρηση

Πολλά ακούμε για τον Μεγάλο Αδερφό και το πανοπτικό σύστημα επιτήρησης τώρα τελευταία. Όπως ότι σήμερα αποφάσισε η ΚΥΣΕΑ να επαναλειτουργήσει τις κάμερες στους δρόμους της Αθήνας.
Τι μπορεί να είναι όμως όλα αυτά; Βασικά ο Μεγάλος Αδερφός είναι η λογοτεχνική μεταφορά , από τον κύριο Όργουελ, του πανοπτικού συστήματος επιτήρησης. Το πανοπτικό σύστημα είναι μία διαβολική ιδέα για την επιτήρηση. Η αρχική του ιδέα ήταν για την επιτήρηση των έγκλειστων στα κελιά των φυλακών. Πως λειτουργεί; Η φυλακή είναι κυκλική με τα κελιά να είναι παρατεταγμένα κατά την περιφέρεια. Στην μέση υπάρχει ένας κεντρικός πύργος στον οποίο μέσα βρίσκεται ο φύλακας. Ποια είναι η πρωτοτυπία αυτού του κατασκευάσματος; Ότι ο επιτηρούμενος έχει την αίσθηση ότι επιτηρείτε κατά όλη την διάρκεια της φύλαξής του. Ακριβώς επειδή ο φύλακας έχει την δυνατότητα να βλέπει κατά όλη την έννοια του κύκλου ο έγκλειστος έχει την εντύπωση ότι ανά πάσα στιγμή είναι εκτεθειμένος στα μάτια του φύλακα. Στην πραγματικότητα ισχύει ότι ο φύλακας βλέπει για πολύ συσγκεκριμένο κλάσμα του χρόνου. Αλλά μάλλον αυτό δεν έχει σημασία γιατί η λειτουργία του συστήματος έχει ήδη επιτευχθεί: να δημιουργεί την αίσθηση ότι κάποιος είναι κάπου εκεί στον πύργο και επιτηρεί.
Οι κάμερες στους δρόμους έχουν ακριβώς την ίδια συναισθηματική λειτουργία. Είναι μια κατά κάποια ένοια εσωτερικευμένη και εσωτερικοποιός διαδικασία αυτοεπιτήρησης (η δυνατότητα να καταγραφεί και να αναγνωριστεί κάποιος ως παραβάτης δεν την εξετάζω γιατί είναι αστεία υπόθεση). Αν όχι αυτοεπιτήρησης τουλάχιστον αυτοπεριορισμού ή δημιουργίας ρήγματος μεταξύ απόφασης και αναβολής της πράξης (φυσικά υπερ του δεύτερου).
Οι κάμερες επιτελούν κυρίως δύο ρόλους: την "επιτήρηση" και την αίσθηση ασφάλειας. Και κατά την γνώμη μου το σημαντικότερο του ζητήματος είναι ακριβώς εδώ. Η δημιουργία αίσθησης ασφάλειας στον πολίτη. Αυτή η ασφάλεια , καθαρά μεταφυσική (κάτι σαν ο απανταχού θεούλης) ταυτίζει τον κρατικό μηχανισμό -ο οποίος είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια- με την απανταχού παρουσία του υπέρτατου όντος. Φοβερό!!! Έτοιμη υποτέλεια. Αιώνων υποτελειακή εμπειρία έτοιμη προς χρήση. Και να φανταστείτε δεν χρειάζεται καν να λειτουργούν οι κάμερες: έτσι και αλλιώς όλα είναι μια αίσθηση, μια ιδεολογία. Ιδεολογία που συμψηφίζει την ασφάλεια με την υποτέλεια, τα αφεντικά με τους εργαζόμενους, τους τηλεπαρουασιαστές με την κοινωνία, το εικονικό με το πραγματικό κ.ο.κ.

Αν γίνει συνείδηση ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι ένας ιδεολογικός πύργος η ανατροπή είναι θέμα φταρνίσματος. Αλλά μάλλον ο αγώνας πρέπει να γίνει στο επίπεδο αυτό της συνείδησης. Δύσκολα και επίπονα πράματα.

---
Ο Φουκώ στο βιβλίο του "Επιτήρηση και Τιμωρία" έχει μια εκτενή αναφορά στο πανοπτικό σύστημα επιτήρησης.