Θυμάστε τις προηγούμενες επιδημίες; AIDS, SARS, γρίπη των πτηνών...;
Να τις θυμηθείτε γιατί εδώ και λίγο καιρό αρχίζει και στήνετε πάλι σκηνικό επιδημίας και μάλιστα αναβαθμισμένης επιδημίας: πανδημίας.
Ας αρχίσουμε τον προβληματισμό με κάποιον ορισμό: Επιδημία (από το επί+δήμος, δηλαδή πάνω στον πληθυσμό) είναι η περίπτωση εξάπλωσης μιας ορισμένης ασθένειας σε μια ορισμένη περίοδο επί ενός ορισμένου πληθυσμού, εξάπλωση η οποία υπερβαίνει τα "αναμενόμενα" ή "προβλεπόμενα" όρια. Με άλλα λόγια, επιδημία είναι όταν μια ασθένεια προσβάλει ένα μέρος του πληθυσμού (πόσο μεγάλο είναι αυτό το μέρος είναι ακαθόριστο) με τρόπο που καθίσταται ανεξέλεγκτη. Πανδημία είναι μια επιδημία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στο wikipedia υπάρχει μια μεγάλη λίστα από επιδημίες μέσα στην διάρκεια των αιώνων (... τα τσακάλια της προπαγάνδας πρόλαβαν να συμπληρώσουν ήδη την γρίπη των χοίρων ως επιδημία στο Μεξικό).
Τα αίτια των διαφόρων επιδημιών μέσα στον χρόνο καθορίζονται από τις κοινωνικο-κοσμοαντιλήψεις. Η πιο συνηθισμένη αιτία "παλιά" ήταν η "οργή του θεού". Μια θεόσταλτη τιμωρία που είχε ως σκοπό (προφανώς) να δοκιμάσει τους πιστούς. Αργότερα, κατά τον 17ο αιώνα, ενώ είναι ακόμα ανεξήγητα τα αίτια, γίνεται μια διαφοροποίηση στην προέλευση: εκεί που την έστελνε ο θεός, τώρα η επιδημία έρχεται από άλλες χώρες (και τι περίεργο, οι χώρες αυτές είναι πάντα οι γείτονες χώρες, οι εχθρικές χώρες.
"... Οι ονομασίες της (σύφιλης) ποικίλουν ανάλογα με το σε ποια χώρα εμφανίζεται. Για την Αγγλία ταυτίζεται με τον άσπονδο εχθρό και ονομάζεται Γαλλική Ευλογιά. Για τους Παριζιάνους ενσαρκώνει την απειλή από τον βοριά και βαφτίζεται Μorbus germanicus... για τους Γιαπωνέζους... χαρακτηρίζεται ως κινέζικη αρρώστια..." (1).
Ερχόμενοι στην δεκαετία του '80 και αφού η επιστήμη ήταν σε θέση να ταυτοποιεί τα παθογόνα, οι αιτίες προσδόθηκαν αλλού. Για το AIDS, αιτία της διάδοσης (άρα και της ίδιας της επιδημίας, παρόλο που το παθογόνο ήταν ένας ιός) ήταν η σεξουαλική πράξη. Όντως το AIDS μεταδίδεται και με την σεξουαλική πράξη. Αλλά τότε (και τώρα) η σεξουαλική πράξη που συνδέθηκε με την αρρώστια ήταν η ομόφυλη. Σε λιγότερο βαθμό αφορούσε την ετερόφυλη. Αλλά σε όλες τις περιπτώσεις το κακό προερχόταν από την απελευθερωμένη σεξουαλική πράξη. Ανεξάρτητα από την αιτία μετάδοσης ή του ίδιου του παθογόνου και ανεξάρτητα πόσος κόσμος πέθανε από αυτή την ιστορία, για ορισμένους συντηρητικούς ήταν μια χρυσή ευκαιρία να γίνει ολομέτωπη επίθεση στην σχετικά πρόσφατη απελευθερωμένη σεξουαλικότητα.
Μέχρι και το AIDS όμως η όλη κουβέντα περιστρεφόταν γύρω από ένα υπαρκτό πρόβλημα. Τα δεδομένα ήταν αναμφισβήτητα. Χιλιάδες άτομα προσβάλλονταν από τον ιό και μεγάλο κλάσμα αυτών πέθαινε γρήγορα ή αργά.
Όσον αφορά στην υπόθεση του SARS και της γρίπης των πτηνών το βέβαιο είναι ότι αποτέλεσαν τις πρώτες ασκήσεις "προληπτικής επιδημιολόγησης". Κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν η δυσανάλογη (με το πρόβλημα) κινητοποίηση τους κράτους και των μηχανισμών του. Όλη αυτή η κινητοποίηση αποτελούνταν από μέτρα για την αντιμετώπιση ενός "πριν τη εμφανίσει του" προβλήματος . Το ζητούμενο όμως σε όλα αυτά είναι ποιός μπορεί να ξέρει τί και ποιό από όλα αυτά που μας τριγυρίζουν είναι σε θέση να γίνει πρόβλημα. Με την λογική της πρόληψης όλα τα έμβια όντα (συμπεριλαμβανομένων και των ιών) στοχοποιούνται ως εν δυνάμει εχθροί. Μια μετάλλαξη ή μια δημιουργία "νέου" στελέχους ή και όλοι αυτοί οι βιολογικοί μηχανισμοί παραγωγής "νέων" μορφών ζωής (με απρόβλεπτες συνέπειες) δεν είναι παρά τυχαία (ή κατά μεγάλο μέρος) γεγονότα. Και λέω τυχαία γιατί δεν είναι ελέγξιμα. Από το 2002/03 μπήκαμε σε μια νέα φάση της δημιουργίας/διαχείρισης του φόβου/πανικού. Τα νέα δεδομένα ήταν: από την μία να τεθούν όλα αυτά σε παγκόσμιο επίπεδο και από την άλλη η πρόληψη (μήπως θυμίζει κάποιο πολιτικο-στρατιωτικό δόγμα; Ρωτάω απλώς).
Το ζητούμενο όλων αυτών ήταν η ισχυροποίηση του κράτους. Ενός κράτους που είναι σε θέση πλέον να μυρίζεται την μελλοντική εμφάνιση μιας απειλής. Ενός κράτους κατόχου της προϊδέασης του μέλλοντος. Ενός μέλλοντος όχι κοινωνικής υφής (αυτού είναι κάτοχος ήδη), αλλά ενός μέλλοντος βιολογικής υφής, δηλαδή φυσικής με την ένοια της φύσης. Και όποιος έχει την ικανότητα να διαχειρίζεται μελλοντικές βιο-απειλές, προφανώς είναι σε θέση να διαχειρίζεται και κοινωνικές απειλητικές τάσεις ή με άλλα λόγια: να καταπολεμάει το φίδι όσο είναι μικρό.
Πριν προχωρήσω θα ήθελα να κάνω και έναν συμβολικό συσχετισμό (δανειζόμενη την ιδέα από το κείμενο της σημείωσης 1). Όλοι οι παθογόνοι μικροοργανισμοί τίθενται ως εισβολείς, ως εχθροί και η γενικότερη διαδικασία ως πόλεμος μεταξύ του σώματος και του παθογόνου. Είναι όροι καθαρά πολεμικοί. Στην φιλολογία της επιδημιολογίας σε αυτό που μας αφορά, ο οργανισμός δεν είναι πλέον το σώμα του κάθε ανθρώπου αλλά είναι το σώμα της ίδιας της ανθρωπότητας. Η ανθρωπότητα τίθεται σαν ένας ενιαίος οργανισμός, σαν ένα ενιαίο σώμα. Όπως ξέρουμε τα σώματά μας έχουν έναν πολύπλοκο καταμερισμό βιολογικών "εργασιών". Τα αντισώματα για παράδειγμα, είναι πρωτεΐνες που καταπολεμούν το παθογόνο. Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι αυτό που δίνει τις εντολές κλπ κλπ... Αν γυρίσουμε στην ανθρωπότητά μας θα δούμε ότι τέτοιου είδους καταμερισμού εργασίας επιθυμεί διακαώς ο κρατικός μηχανισμός. Να είναι δηλαδή το κράτος-επιστήμονας το ανοσοποιητικό σύστημα της ανθρωπότητας και ο επιστημονικός-στρατός (αν παρατηρείστε ο στρατός διαδραματίζει ένα μεγάλο ρόλο σε όλη την διαχείριση μοιράζοντας για παράδειγμα μάσκες, κάνοντας τα εμβόλια κλπ) να είναι τα αντισώματα.
Η γρίπη των πτηνών είχε παρουσιαστεί ως εν δυνάμει πανδημία. Ο φόβος προερχόταν από το ενδεχόμενο της μετάλλαξης του ιού και στην δημιουργία στελεχών ή μορφών που να έχουν την δυνατότητα μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Η πρώτη άσκηση είχε το εξής ζητούμενο: την δημιουργία αίσθησης ότι η απειλή έρχεται από τον ουρανό και κατ' επέκταση από παντού. Τα πουλιά δεν έχουν σύνορα, πετάν παντού και μεταφέρουν οτιδήποτε οπουδήποτε... η μεταφυσική του φόβου είναι απαράλλαχτη με αυτή που υπήρχε εκατοντάδες χρόνια πριν. Κάτι αόρατο, μη - αντιληπτό (κάτι σαν κακό πνεύμα;) μπορεί να έρθει από τον ουρανό (από τον θεό ίσως;).
Η πουστιά της συγκεκριμένης εποχής είναι ότι ενώ προκαλείτε ένας πανικός για μια ανύπαρκτη (μέχρι στιγμής) απειλή η αίσθηση που μένει είναι η αποτελεσματική καταπολέμησή της. Ακούει κανείς για πανδημία και στο καπάκι του λένε ότι οι νεκροί ήταν 775 (για το SARS), αριθμός πολύ μικρός για οτιδήποτε σε παγκόσμιο επίπεδο. Άρα σε κάποιον που δεν θα το πολυψάξει, του εντυπώνεται η "αποτελεσματικότητα" του κράτους και όχι η απάτη του. Με άλλα λόγια δημιουργείτε μια ζήτηση κρατικής προστασίας με την πρόκληση του φόβου και εν συνεχεία επέρχεται η ανακούφιση της κρατικής αποτελεσματικότητας. Θυμίζει τον γονιό που τρομάζει το παιδί του για να τρέξει στην αγκαλιά του. Πατερναλιστικές ορέξεις δηλαδή.
Για τη γρίπη των χοίρων δεν υπάρχουν φυσικά πολλά δεδομένα ακόμα. Ο ιός αυτός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και έχει παρελθόν. Τα μμε μας λένε ότι ο ιός εξαπλώνεται χωρίς να μπορεί να αναχαιτιστεί...
Έχει βγει ήδη κάποιος από το υπουργείο υγείας της Αμερικής κι έχει συστήσει να μην πηγαίνει ο κόσμος σε περιοχές όπου συγκεντρώνονται πολλά άτομα, όπως σινεμά, αθλητικοί αγώνες, εκκλησία... υποθέτω όμως ότι στις δουλειές του δεν θα υπάρχει πρόβλημα να πηγαίνει...
Όλες οι προηγούμενες προκλήσεις πανικού μέσω επιδημίας ήταν ασκήσεις, αναρωτιέμαι, εν μέσω μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, τι χαρακτήρα θα προσλάβουν οι συγκεκριμένες προκλήσεις πανικού;
(1) Βαλκάνιοι Προλετάριοι: "Ο φόβος των επιδημιών φυλάει τις διαταγές", 2007.
Να τις θυμηθείτε γιατί εδώ και λίγο καιρό αρχίζει και στήνετε πάλι σκηνικό επιδημίας και μάλιστα αναβαθμισμένης επιδημίας: πανδημίας.
Ας αρχίσουμε τον προβληματισμό με κάποιον ορισμό: Επιδημία (από το επί+δήμος, δηλαδή πάνω στον πληθυσμό) είναι η περίπτωση εξάπλωσης μιας ορισμένης ασθένειας σε μια ορισμένη περίοδο επί ενός ορισμένου πληθυσμού, εξάπλωση η οποία υπερβαίνει τα "αναμενόμενα" ή "προβλεπόμενα" όρια. Με άλλα λόγια, επιδημία είναι όταν μια ασθένεια προσβάλει ένα μέρος του πληθυσμού (πόσο μεγάλο είναι αυτό το μέρος είναι ακαθόριστο) με τρόπο που καθίσταται ανεξέλεγκτη. Πανδημία είναι μια επιδημία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στο wikipedia υπάρχει μια μεγάλη λίστα από επιδημίες μέσα στην διάρκεια των αιώνων (... τα τσακάλια της προπαγάνδας πρόλαβαν να συμπληρώσουν ήδη την γρίπη των χοίρων ως επιδημία στο Μεξικό).
Τα αίτια των διαφόρων επιδημιών μέσα στον χρόνο καθορίζονται από τις κοινωνικο-κοσμοαντιλήψεις. Η πιο συνηθισμένη αιτία "παλιά" ήταν η "οργή του θεού". Μια θεόσταλτη τιμωρία που είχε ως σκοπό (προφανώς) να δοκιμάσει τους πιστούς. Αργότερα, κατά τον 17ο αιώνα, ενώ είναι ακόμα ανεξήγητα τα αίτια, γίνεται μια διαφοροποίηση στην προέλευση: εκεί που την έστελνε ο θεός, τώρα η επιδημία έρχεται από άλλες χώρες (και τι περίεργο, οι χώρες αυτές είναι πάντα οι γείτονες χώρες, οι εχθρικές χώρες.
"... Οι ονομασίες της (σύφιλης) ποικίλουν ανάλογα με το σε ποια χώρα εμφανίζεται. Για την Αγγλία ταυτίζεται με τον άσπονδο εχθρό και ονομάζεται Γαλλική Ευλογιά. Για τους Παριζιάνους ενσαρκώνει την απειλή από τον βοριά και βαφτίζεται Μorbus germanicus... για τους Γιαπωνέζους... χαρακτηρίζεται ως κινέζικη αρρώστια..." (1).
Ερχόμενοι στην δεκαετία του '80 και αφού η επιστήμη ήταν σε θέση να ταυτοποιεί τα παθογόνα, οι αιτίες προσδόθηκαν αλλού. Για το AIDS, αιτία της διάδοσης (άρα και της ίδιας της επιδημίας, παρόλο που το παθογόνο ήταν ένας ιός) ήταν η σεξουαλική πράξη. Όντως το AIDS μεταδίδεται και με την σεξουαλική πράξη. Αλλά τότε (και τώρα) η σεξουαλική πράξη που συνδέθηκε με την αρρώστια ήταν η ομόφυλη. Σε λιγότερο βαθμό αφορούσε την ετερόφυλη. Αλλά σε όλες τις περιπτώσεις το κακό προερχόταν από την απελευθερωμένη σεξουαλική πράξη. Ανεξάρτητα από την αιτία μετάδοσης ή του ίδιου του παθογόνου και ανεξάρτητα πόσος κόσμος πέθανε από αυτή την ιστορία, για ορισμένους συντηρητικούς ήταν μια χρυσή ευκαιρία να γίνει ολομέτωπη επίθεση στην σχετικά πρόσφατη απελευθερωμένη σεξουαλικότητα.
Μέχρι και το AIDS όμως η όλη κουβέντα περιστρεφόταν γύρω από ένα υπαρκτό πρόβλημα. Τα δεδομένα ήταν αναμφισβήτητα. Χιλιάδες άτομα προσβάλλονταν από τον ιό και μεγάλο κλάσμα αυτών πέθαινε γρήγορα ή αργά.
Όσον αφορά στην υπόθεση του SARS και της γρίπης των πτηνών το βέβαιο είναι ότι αποτέλεσαν τις πρώτες ασκήσεις "προληπτικής επιδημιολόγησης". Κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν η δυσανάλογη (με το πρόβλημα) κινητοποίηση τους κράτους και των μηχανισμών του. Όλη αυτή η κινητοποίηση αποτελούνταν από μέτρα για την αντιμετώπιση ενός "πριν τη εμφανίσει του" προβλήματος . Το ζητούμενο όμως σε όλα αυτά είναι ποιός μπορεί να ξέρει τί και ποιό από όλα αυτά που μας τριγυρίζουν είναι σε θέση να γίνει πρόβλημα. Με την λογική της πρόληψης όλα τα έμβια όντα (συμπεριλαμβανομένων και των ιών) στοχοποιούνται ως εν δυνάμει εχθροί. Μια μετάλλαξη ή μια δημιουργία "νέου" στελέχους ή και όλοι αυτοί οι βιολογικοί μηχανισμοί παραγωγής "νέων" μορφών ζωής (με απρόβλεπτες συνέπειες) δεν είναι παρά τυχαία (ή κατά μεγάλο μέρος) γεγονότα. Και λέω τυχαία γιατί δεν είναι ελέγξιμα. Από το 2002/03 μπήκαμε σε μια νέα φάση της δημιουργίας/διαχείρισης του φόβου/πανικού. Τα νέα δεδομένα ήταν: από την μία να τεθούν όλα αυτά σε παγκόσμιο επίπεδο και από την άλλη η πρόληψη (μήπως θυμίζει κάποιο πολιτικο-στρατιωτικό δόγμα; Ρωτάω απλώς).
Το ζητούμενο όλων αυτών ήταν η ισχυροποίηση του κράτους. Ενός κράτους που είναι σε θέση πλέον να μυρίζεται την μελλοντική εμφάνιση μιας απειλής. Ενός κράτους κατόχου της προϊδέασης του μέλλοντος. Ενός μέλλοντος όχι κοινωνικής υφής (αυτού είναι κάτοχος ήδη), αλλά ενός μέλλοντος βιολογικής υφής, δηλαδή φυσικής με την ένοια της φύσης. Και όποιος έχει την ικανότητα να διαχειρίζεται μελλοντικές βιο-απειλές, προφανώς είναι σε θέση να διαχειρίζεται και κοινωνικές απειλητικές τάσεις ή με άλλα λόγια: να καταπολεμάει το φίδι όσο είναι μικρό.
Πριν προχωρήσω θα ήθελα να κάνω και έναν συμβολικό συσχετισμό (δανειζόμενη την ιδέα από το κείμενο της σημείωσης 1). Όλοι οι παθογόνοι μικροοργανισμοί τίθενται ως εισβολείς, ως εχθροί και η γενικότερη διαδικασία ως πόλεμος μεταξύ του σώματος και του παθογόνου. Είναι όροι καθαρά πολεμικοί. Στην φιλολογία της επιδημιολογίας σε αυτό που μας αφορά, ο οργανισμός δεν είναι πλέον το σώμα του κάθε ανθρώπου αλλά είναι το σώμα της ίδιας της ανθρωπότητας. Η ανθρωπότητα τίθεται σαν ένας ενιαίος οργανισμός, σαν ένα ενιαίο σώμα. Όπως ξέρουμε τα σώματά μας έχουν έναν πολύπλοκο καταμερισμό βιολογικών "εργασιών". Τα αντισώματα για παράδειγμα, είναι πρωτεΐνες που καταπολεμούν το παθογόνο. Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι αυτό που δίνει τις εντολές κλπ κλπ... Αν γυρίσουμε στην ανθρωπότητά μας θα δούμε ότι τέτοιου είδους καταμερισμού εργασίας επιθυμεί διακαώς ο κρατικός μηχανισμός. Να είναι δηλαδή το κράτος-επιστήμονας το ανοσοποιητικό σύστημα της ανθρωπότητας και ο επιστημονικός-στρατός (αν παρατηρείστε ο στρατός διαδραματίζει ένα μεγάλο ρόλο σε όλη την διαχείριση μοιράζοντας για παράδειγμα μάσκες, κάνοντας τα εμβόλια κλπ) να είναι τα αντισώματα.
Η γρίπη των πτηνών είχε παρουσιαστεί ως εν δυνάμει πανδημία. Ο φόβος προερχόταν από το ενδεχόμενο της μετάλλαξης του ιού και στην δημιουργία στελεχών ή μορφών που να έχουν την δυνατότητα μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Η πρώτη άσκηση είχε το εξής ζητούμενο: την δημιουργία αίσθησης ότι η απειλή έρχεται από τον ουρανό και κατ' επέκταση από παντού. Τα πουλιά δεν έχουν σύνορα, πετάν παντού και μεταφέρουν οτιδήποτε οπουδήποτε... η μεταφυσική του φόβου είναι απαράλλαχτη με αυτή που υπήρχε εκατοντάδες χρόνια πριν. Κάτι αόρατο, μη - αντιληπτό (κάτι σαν κακό πνεύμα;) μπορεί να έρθει από τον ουρανό (από τον θεό ίσως;).
Η πουστιά της συγκεκριμένης εποχής είναι ότι ενώ προκαλείτε ένας πανικός για μια ανύπαρκτη (μέχρι στιγμής) απειλή η αίσθηση που μένει είναι η αποτελεσματική καταπολέμησή της. Ακούει κανείς για πανδημία και στο καπάκι του λένε ότι οι νεκροί ήταν 775 (για το SARS), αριθμός πολύ μικρός για οτιδήποτε σε παγκόσμιο επίπεδο. Άρα σε κάποιον που δεν θα το πολυψάξει, του εντυπώνεται η "αποτελεσματικότητα" του κράτους και όχι η απάτη του. Με άλλα λόγια δημιουργείτε μια ζήτηση κρατικής προστασίας με την πρόκληση του φόβου και εν συνεχεία επέρχεται η ανακούφιση της κρατικής αποτελεσματικότητας. Θυμίζει τον γονιό που τρομάζει το παιδί του για να τρέξει στην αγκαλιά του. Πατερναλιστικές ορέξεις δηλαδή.
Για τη γρίπη των χοίρων δεν υπάρχουν φυσικά πολλά δεδομένα ακόμα. Ο ιός αυτός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και έχει παρελθόν. Τα μμε μας λένε ότι ο ιός εξαπλώνεται χωρίς να μπορεί να αναχαιτιστεί...
Έχει βγει ήδη κάποιος από το υπουργείο υγείας της Αμερικής κι έχει συστήσει να μην πηγαίνει ο κόσμος σε περιοχές όπου συγκεντρώνονται πολλά άτομα, όπως σινεμά, αθλητικοί αγώνες, εκκλησία... υποθέτω όμως ότι στις δουλειές του δεν θα υπάρχει πρόβλημα να πηγαίνει...
Όλες οι προηγούμενες προκλήσεις πανικού μέσω επιδημίας ήταν ασκήσεις, αναρωτιέμαι, εν μέσω μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, τι χαρακτήρα θα προσλάβουν οι συγκεκριμένες προκλήσεις πανικού;
(1) Βαλκάνιοι Προλετάριοι: "Ο φόβος των επιδημιών φυλάει τις διαταγές", 2007.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου