Άρνηση της εργασίας

(αντιγράφω από τον Αστικό Τομέα Τεύχος 22 εδώ)

Άρνηση της εργασίας

Η εργατική επιτροπή του Porto Marghera (1970)

Στο παρακάτω κείμενο της εργατικής επιτροπής του Porto Marghera διατυπώνονται από τους εργάτες οι κεντρικοί ισχυρισμοί του εργατισμού:

- Ο εργατικός αγώνας είναι άμεσα πολιτικός αγώνας, δηλαδή πρόκειται για την εξουσία.

- Οι εργάτες εξαναγκάζονται σε εργασία για να ελέγχονται.

- Οι εργάτες αποτελούν μια ιδιαίτερη δύναμη και στέκονται ενάντια σε όλη την κοινωνία.

Τι σημαίνει να καταστρέψουμε την εξουσία των αφεντικών; Ποιοι είναι και τι θέλουν τα αφεντικά; Πρώτα απ' όλα πρέπει να πούμε το εξής: η κοινοτοπία ότι οι επιχειρηματίες εκμεταλλεύονται τους εργάτες για να πλουτίζουν, είναι λάθος. Αυτή η άποψη υπάρχει σαν αυτονόητη, αλλά ο πλούτος των αφεντικών δεν αναλογεί γενικά στην εξουσία τους. Για παράδειγμα ο Ανιέλι (το αφεντικό της FIAT) θα έπρεπε να φοράει χρυσά ρούχα σε σχέση με τα αυτοκίνητα που παράγει. Ανταυτού αρκείται σε ένα πλοίο και ένα ιδιωτικό αεροπλάνο, κάτι που μπορεί να έχει και ένας άλλος επιχειρηματίας με χαμηλότερα κέρδη απ' ότι η FIAT. Αυτό που ενδιαφέρει τον Ανιέλι είναι η διατήρηση και εξέλιξη της εξουσίας του, και αυτό πάει μαζί με την εξέλιξη και την ανάπτυξη του καπιταλισμού: δηλαδή ο καπιταλισμός είναι μια απρόσωπη εξουσία και οι καπιταλιστές δρουν ως στελέχη της. Στον ίδιο βαθμό αληθεύει ότι οι επιχειρηματίες δεν είναι πλέον τόσο αναγκαίοι για τον καπιταλισμό. Στη Ρωσία για παράδειγμα υπάρχει καπιταλισμός χωρίς να υπάρχουν επιχειρηματίες. Αυτό που δείχνει η ύπαρξη του καπιταλισμού στη Ρωσία, είναι η ύπαρξη του κέρδους. Ότι η κατανομή του κέρδους είναι "πιο δίκαιη" απ' ότι στην Ιταλία είναι ίσως σωστό, όμως η κομμουνιστική επανάσταση δεν μπορεί να κάνει πιο δίκαιη την κατανομή του κοινωνικού κέρδους, αλλά να αλλάξει ριζικά τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, που παράγουν το κέρδος. Ένα κοινωνικό σύστημα που αναγκάζει τους ανθρώπους να εργάζονται για να ζήσουν, πρέπει να ανατραπεί.

Από τη φύση του ο καπιταλισμός αποβλέπει κατά κύριο λόγο στο να διατηρεί αυτή τη σχέση εξουσίας ενάντια στην εργατική τάξη, και χρησιμοποιεί την εξέλιξή του για να ενισχύει συνεχώς αυτήν την εξουσία του. Αυτό σημαίνει, ότι όλες οι μηχανές, οι τεχνολογικές καινοτομίες, η ανάπτυξη των βιομηχανιών, η υπανάπτυξη κάποιων περιοχών, χρησιμοποιούνται για να ελέγχει πολιτικά την εργατική τάξη. Εν τω μεταξύ υπάρχουν κλασικά παραδείγματα αυτής της καπιταλιστικής σχέσης: π.χ. η εισαγωγή της γραμμής συναρμολόγησης κατά τη δεκαετία του '20 ήταν μια αντίδραση στο επαναστατικό κίνημα, που συγκλόνισε άμεσα τον κόσμο στα χρόνια μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Ήθελαν να εξαφανίσουν εκείνον τον τύπο των ειδικευμένων εργατών, που είχαν υποστηρίξει τη ρωσική επανάσταση του 1917 και το κίνημα των εργοστασιακών συμβουλίων στην Ευρώπη. Η αλυσίδα συναρμολόγησης αποειδίκευσε όλους τους εργάτες, περιόρισε το επαναστατικό κύμα και άλλαξε τον τρόπο με την οποίο εκφράζεται η ταξική πάλη.

Σε πολλές χώρες όλα αυτά οδήγησαν σε μια οριστική πολιτική ήττα, και δεν υπήρξε καμιά πολιτική οργάνωση που να είχε την ικανότητα να τροποποιήσει την παρέμβασή της ανάλογα με τον νέο τύπο της εργατικής συμπεριφοράς.

Τη δεκαετία του '60 στην Ιταλία, αυτή η τεχνική ταξική σύνθεση εξεγέρθηκε κατά του κεφαλαίου προκαλώντας μια μαζική εξάπλωση των μισθολογικών αιτημάτων. Ένα από τα βασικά θέματά της ήταν η πολύ ισοπεδωτική δομή του παραγωγικού κύκλου μέσα στο εργοστάσιο. Αυτή η εργατική επίθεση προκάλεσε μια κρίση του κεφαλαίου σε μεγάλη κλίμακα. Η κλασική καπιταλιστική απάντηση στην κρίση θα ήταν η αναδιάρθρωση, δηλαδή η προσπάθεια να αλλάξουν ριζικά την υπάρχουσα δομή, αποκλείοντας ένα κομμάτι των εργατών και κατανέμοντας τους υπόλοιπους σε πολυάριθμα μισθολογικά κλιμάκια: όλα αυτά με τη βοήθεια της αυτοματοποίησης σαν μια πραγματική πολιτική επίθεση στην εργατική τάξη.

Η μανούβρα αυτή έχει συμβεί ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά τα αφεντικά δεν την έχουν επαναλάβει στην Ιταλία, επειδή δεν είναι σε θέση να ελέγξουν την αντίδραση των εργατών σ' αυτήν την επίθεση. Η πρόοδος, η εξέλιξη που επιδοκιμάζεται από τους επιχειρηματίες και τους υπηρέτες τους, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια διαρκής προσπάθεια να προσαρμόσουν την οργάνωση όλου του κεφαλαίου στην επίθεση της εργατικής τάξης. Η τεχνολογική πρόοδος δεν είναι ποτέ κάτι ουδέτερο και αναπόφευκτο, όπως λένε κάθε φορά τα αφεντικά και οι συνδικαλιστές, όταν μιλάνε για απολύσεις εξαιτίας της εισαγωγής νέων μηχανών. Ακριβώς επειδή πιστεύουν στο λεγόμενο αναπόφευκτο της επιστήμης, τα συνδικάτα περιορίζουν τους αγώνες στην υπεράσπιση των θέσεων εργασίας και δεν πιάνουν το πρόβλημα από τη σκοπιά της μείωσης του χρόνου εργασίας. Νομίζουν ή προσποιούνται πως νομίζουν, ότι είναι αλήθεια αυτό που λέει το αφεντικό: ότι π.χ. σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του εργοστασίου μετά την εισαγωγή αυτής ή εκείνης της μηχανής δεν μπορούν να εργάζονται οι 100 από τους 200 μέχρι τώρα εργάτες, και ότι οι υπόλοιποι πρέπει να φύγουν σαν θύματα της αναπόφευκτης προόδου.

Οι εργάτες όμως ακολουθούν μια άλλη λογική: σκέφτονται ότι μετά την εφαρμογή των μηχανών δεν μπορούν να εργάζονται 100 εργάτες για οκτώ ώρες, αλλά μάλλον 200 εργάτες για τέσσερις ώρες. Οι εργάτες δεν είναι λοιπόν ενάντια στις μηχανές, αλλά ενάντια σε εκείνους που χρησιμοποιούν τις μηχανές για να τους κάνουν να εργάζονται. Σ' αυτούς που λένε ότι το να εργάζεσαι είναι αναγκαίο, εμείς απαντάμε ότι η ποσότητα της συσσωρευμένης επιστήμης είναι τόσο μεγάλη, που η εργασία θα μπορούσε απλά να μειωθεί αμέσως σε ένα τυχαίο γεγονός της ανθρώπινης ζωής, αντί να παρουσιάζεται ως "λόγος της ανθρώπινης ύπαρξης". Σ' αυτούς που λένε ότι ο άνθρωπος εργαζόταν πάντα, απαντάμε ότι στη βίβλο είναι γραμμένο πως η γη είναι επίπεδη και ότι ο ήλιος γυρίζει γύρω απ' αυτήν: αυτή ήταν η αλήθεια πριν τον Γαλιλέο, μια υπόθεση που τη θεωρούσαν πάντα σαν επιστημονική θέση. Το πρόβλημα όμως δεν συνίσταται στο να παραθέσουμε επιστημονικά τεκμήρια, αλλά μάλλον στο να ανατρέψουμε την παρούσα κοινωνική τάξη και να επιβάλουμε τα συμφέροντα εκείνων που έχουν δημιουργήσει τις υλικές συνθήκες γι' αυτό που είναι εφικτό, δηλαδή να επιβάλουμε τα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Μόνο αν επιμείνουμε σ' αυτά τα συμφέροντα και καταστρέψουμε την πολιτική εξουσία, που αντιτίθεται στους εργάτες, μπορεί να μπει μπροστά η κατασκευή των συνθηκών ύπαρξης μιας καλύτερης κοινωνίας απ' ότι η τωρινή.

Γι' αυτό το λόγο η εργατική πλευρά πρέπει να δημιουργήσει μια οργάνωση που θα είναι σε θέση να περιορίσει τον πολιτικό έλεγχο των επιχειρηματιών και να καταλάβει όλη την εξουσία, που είναι αναγκαία για το θρίαμβο των ταξικών συμφερόντων. Για την ώρα τα αφεντικά και οι εξουσιαστικοί μηχανισμοί είναι αυτοί που θέτουν τα πάντα στην υπηρεσία τους: από την επιστήμη μέχρι και τον εργατικό αγώνα, όταν αυτός δεν στoχεύει στην καταστροφή των συνθηκών παραγωγής και έτσι συναναστρέφεται τον πολιτικό έλεγχο των αφεντικών.

Η απαίτηση των αφεντικών να ελέχγουν πολιτικά τους εργάτες και να διατηρούν την εξουσία τους, είναι τόσο ισχυρή που είναι διατεθειμένα ακόμη και να πληρώνουν γι' αυτό. Π.χ. στην Αμερική είναι οι ίδιοι οι επιχειρηματίες που στέκονται ενάντια στην πρόοδο. Σε κάποια εργοστάσια όπου εδώ και πολύ καιρό έχει εισαχθεί η αυτοματοποίηση και ο αριθμός των εργατών έχει μειωθεί, - κάτω από τη μαζική πίεση των αγώνων που συμβαίνουν στην αμερικανική κοινωνία, αγώνες οι οποίοι διεξάγονται κυρίως από τους μαύρους ανέργους - προτίμησαν να ανατρέξουν στα παλιά συστήματα παραγωγής για να μπορέσουν να τους δώσουν θέσεις εργασίας. Αυτό δεν σημαίνει προφανώς ότι οι μαύροι άνεργοι επιδίωκαν αυτό το αποτέλεσμα, αλλά δείχνει την εφαρμογή της επιστήμης από τους καπιταλιστές, δηλαδή τον πολιτικό έλεγχο που είναι σε θέση να ασκούν με αυτόν τον τρόπο πάνω στην εργατική τάξη. Αυτή η συμπεριφορά των αφεντικών δείχνει επομένως δύο πράγματα: πρώτον, ότι η πρόοδος δεν είναι ένα ουδέτερο γεγονός και ότι γι' αυτήν αποφασίζουν αποκλειστικά σύμφωνα με μια ιδιαίτερη άποψη - σύμφωνα με τον πολιτικό έλεγχο πάνω στις δυνάμεις που μπορούν να ρίξουν τον καπιταλισμό από την εξουσία. Δεύτερον, ότι αυτός ο έλεγχος ασκείται κυρίως με τη βοήθεια της εργασίας: στην πραγματικότητα τα αφεντικά εκείνων των αμερικανικών εργοστασίων δεν ήθελαν να μειώσουν τον εργασιακό χρόνο για όλους προκειμένου να εργαστούν οι νεοπροσλαμβανόμενοι, αλλά διατήρησαν σταθερές τις συνολικές ώρες εργασίας και με το νέο προσωπικό, με τίμημα να επιστρέψουν στις συνθήκες παραγωγής που υπήρχαν πριν την αυτοματοποίηση των εγκαταστάσεων. Με λίγα λόγια, το κεφάλαιο είναι έτοιμο να ανεχθεί χρηματικές απώλειες, να κατασκευάσει τεχνολογικά ξεπερασμένες εγκαταστάσεις, μόνο και μόνο για να ελέγχει πολιτικά τους εργάτες. Γι' αυτό το λόγο είναι επίσης έτοιμο να πληρώνει κόσμο που θα εργάζεται εντελώς άσκοπα. Και εδώ γίνεται επίκαιρο το σύνθημα για την άρνηση της εργασίας. Με την εξέλιξη των μηχανών θα ήταν εφικτό να δουλεύουμε πολύ λιγότερο, εάν οι μηχανές που έχουν ανακαλυφθεί από τη σύγχρονη επιστήμη δεν ήταν το αποκλειστικό μονοπώλιο των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά ήταν χρήσιμες σε όλο τον κόσμο. Πρέπει να επιβληθεί η λογική των εργατών, σύμφωνα με την οποία πρέπει να εφευρεθούν τόσες πολλές μηχανές, ώστε ο χρόνος εργασίας να μειώνεται συνεχώς και τελικά να εξαφανιστεί.

Σ' αυτό το σημείο δεν μπορούμε πλέον να μιλάμε για σοσιαλισμό: ο σοσιαλισμός είναι αυτό που υπάρχει στη Ρωσία, δηλαδή μια νέα οργάνωση της εργασίας, που όμως οι εργάτες δεν τη θέλουν, οι εργάτες θέλουν να εργάζονται όλο και λιγότερο μέχρι τελικά να εξαφανιστεί κάθε μορφή πραγματικού εξαναγκασμού για εργασία. Οι ανάγκες των εργατών είναι κομμουνιστικές ανάγκες.

Δεν αληθεύει ότι σ' αυτήν την κοινωνία είμαστε ελεύθεροι. Είμαστε ελεύθεροι μόνο να σηκωνόμαστε κάθε πρωί και να πηγαίνουμε στη δουλειά. Όποιος δεν εργάζεται, δεν δικαιούται να τρώει. Είναι αυτό ελευθερία; Υπάρχει μόνο το γεγονός ότι η ελευθερία μας είναι περιορισμένη: η εργασία. Και στην πραγματικότητα μας εξαναγκάζουν να εργαζόμαστε. Η πρόταση, ότι η εργασία εξυψώνει, είναι μια ανακάλυψη των καπιταλιστών. Όταν όλοι οι άνθρωποι απελευθερωθούν από την ανάγκη της εργασίας, τότε θα έχουν φαγητό, ντύσιμο και ικανοποίηση των αναγκών τους χωρίς εργασία, τότε θα υπάρξει η αληθινή ελευθερία. Το συμφέρον του συστήματος συνίσταται στο ότι χρησιμοποιεί την εργασία σαν μορφή πολιτικού ελέγχου πάνω στους εργάτες. Το πιο σημαντικό είναι ο εξαναγκασμός της φυσικής παρουσίας του εργάτη μπροστά στη μηχανή, είναι η καπιταλιστική βία, που θέλει να υποτάσσει τους ανθρώπους στη μηχανή και να τους ορίζει μέσω αυτής.

Ποιά είναι όμως τα μέσα για να καταργήσουμε όλα αυτά; Το ζήτημα είναι να καταστρέψουμε τον μηχανισμό ελέγχου τον οποίο έχει εγκαταστήσει το κεφάλαιο πάνω στους εργάτες. Οι εργάτες είναι ενάντια σε όλη την κοινωνία, είναι διαφορετικοί από τους άλλους, καθόσον όλη η κοινωνία είναι δομημένη εναντίον τους και μ' αυτόν τον τρόπο τελειοποιείται σαν απάντηση στις κινήσεις της εργατικής τάξης. Ο αγώνας της εργατικής τάξης, όπως έχουμε δει, είναι πράγματι η σημαντικότερη κινητήρια δύναμη για την εξέλιξη του καπιταλισμού. Ας σκεφτούμε τον γαλλικό Μάη, όπου τα μικρά εργοστάσια εισήλθαν σε κρίση σαν αποτέλεσμα των μισθολογικών αυξήσεων που πέτυχαν οι εργάτες με τον επαναστατικό αγώνα τους, και αυτό προώθησε την συγκέντρωση του κεφαλαίου και την ανάπτυξη των μονοπωλίων. Ας σκεφτούμε την ΕΣΣΔ, όπου η επανάσταση του 1917 επιτάχυνε την καπιταλιστική ανάπτυξη, ότι μια καθυστερημένη χώρα όπως ήταν η τσαρική Ρωσία, μετατράπηκε σε μια από τις ισχυρότερες καπιταλιστικές χώρες του κόσμου. Εν ολίγοις, το κεφάλαιο είναι μια δύναμη που αναπαράγεται πέρα από την καλή θέληση των μεμονωμένων ατόμων. Το πρόβλημα της κατάργησης του κεφαλαίου δεν βρίσκεται επομένως στην κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας, αλλά στην καταστροφή των ίδιων των συνθηκών παραγωγής, δηλαδή στην καταστροφή της αναγκαιότητας να εργάζεσαι με σκοπό να ζήσεις.

Κανείς δεν είναι σε θέση να κάνει υποθέσεις για το τι θα γίνει με τα συγκεκριμένα γεγονότα, που θα ακολουθήσουν αυτό το ρήγμα, και ακόμα λιγότερο δεν μπορούμε να απαντήσουμε πλήρως στα ερωτήματα εκείνων που αναρωτιούνται τι θα βάλουμε στη θέση αυτού που πρέπει να καταστρέψουμε. Το πρόβλημα δεν είναι αυτό. Σε καμιά από τις μεγάλες επαναστάσεις της ιστορίας δεν ήξερε κανείς από τα πριν, τι θα έμπαινε στη θέση αυτού που ήταν έτοιμο να καταστραφεί, επειδή οι αλλαγές στον χαρακτήρα των προσώπων και στις σχέσεις μεταξύ των τάξεων είναι τόσο ριζικές στις επαναστατικές περιόδους, που κάνουν αδύνατες όποιες ιστορικές υποθέσεις.

Αυτό που πρέπει να κάνουν οι εργάτες για να καταστρέψουν τον καπιταλισμό, θα αλλάξει την ιστορία των ανθρώπων με τόσο βαθύ και ριζικό τρόπο, που θα είναι αδύνατο, να προβλεφθεί τι θα συμβεί αργότερα. Το σημαντικό τώρα είναι να αναγνωρίσουμε μάλλον, το τι πρέπει να γίνει για να καταστρέψουμε το υπάρχον.

*Το κείμενο περιέχεται στην έκδοση του DVD, Porto Marghera: Die letzten Feuer (Porto Marghera: gli ultimi fuochi) της Manuela Pellarin, Ιταλία 2004, που κυκλοφόρησε σαν ένθετο στο Wildcat #78.